İçindekiler
Yaşanılan depremler sonrası gerek yazılı gerekse de görsel medyada, hasar gören yapılara yönelik olarak “kimlerin sorumluluğu olduğu” hakkında; ilgili/ilgisiz kesimlerce doğru olmayan, genel ve muğlak ifadelere yer verilmiştir. Oysa “yapı denetimi mevzuatı kapsamında yapılan yapılarla ilgili olarak” 4708 sayı ve 13/07/2001 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Yapı Denetimi Hakkında Kanun ve Yapı Denetimi Uygulama Yönetmeliği ile görev ve sorumluluklar açık bir biçimde hüküm altına alınmıştır.
Yasanın Amaç ve Kapsamı
4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’un temel amacı; “…can ve mal güvenliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemek…” olarak belirlenmiştir.
Söz konusu kanun, istisnai olarak “özel kanun hükmünde” olup, imarla ilgili mevzuata göre öncelik teşkil etmektedir. Bu kanun, 3194 sayılı Kanun’un 26 ve 27. maddelerinde yer alan ifade ‘’…ruhsata tabi olmayan yapılar hariç, belediye ve mücavir alanlar sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsar’’ şeklindedir.
4708 Sayılı Kanun çerçevesinde yapı denetim kuruluşları tarafından fenni mesuliyetler oluşturulmuş olup, proje ve yapı denetimleri; “denetim firmaları” bünyesinde konumlandırılan ve yetkinliği “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı” tarafından onaylanarak belgelendirilen, “yapı ve proje denetçisi” unvanına sahip teknik elemanlar tarafından ifa edilmektedir. Zaten yasanın özü ve kapsamı; proje yapım ve inşaat uygulama süreçlerinin uzman, yetkin ve deneyimli mimar ve mühendisler tarafından kontrolünün sağlanmasına dayandırılmıştır.
Sorumluluklar ve yapılamayacak işler ile ceza hükümleri 4708 sayılı Kanun’un 3. ve 9. maddesinde hüküm altına alınmıştır
Yapı Hasarlarından Sorumlu Olan Gerçek ve Tüzel Kişiler
4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun ile yönetmeliği kapsamında, yapının ruhsat ve eklerine; fen, sanat ve sağlık kurallarına aykırı, eksik, hatalı ve kusurlu yapılmış olması, ortaya çıkan hasarlardan dolayı, kusurları oranında sorumlu ve cezai işleme tabi tutulacak gerçek ve tüzel kişiler şunlardır:
- Yapı denetim kuruluşu
- Yapı denetim kuruluşunun denetçi mimar ve mühendisleri
- Yapıya ait projeleri hazırlayan proje müellifleri
- Laboratuvar görevlileri
- Yapı müteahhidi ve görevlendirdiği şantiye şefi
Yapı denetim kuruluşu: 4708 Kanun’un uygulanmasında, yapı denetim kuruluşları İmar Kanunu uyarınca öngörülen fennî mesuliyeti ilgili idareye karşı üstlenirler. Söz konusu kuruluşlar, Bakanlıktan aldığı izin belgesi ile münhasıran yapı denetimi görevini yapan, ortaklarının tamamı mimar ve mühendislerden oluşan tüzel kişiliklerdir. Bu kuruluşların yönetici ve ortakları yapı hasarlarından dolayı sorumludurlar.
Sorumluluklarının süresi; yapı kullanma izninin alındığı tarihten itibaren, yapının taşıyıcı sisteminden dolayı on beş yıl, taşıyıcı olmayan diğer kısımlarda ise iki yıldır.
Yapı denetim kuruluşunun denetçi mimar ve mühendisleri: İlgili meslek odalarına kayıtlı ve Bakanlık tarafından denetçi belgesi verilmiş olan mühendis ve mimarlardır. Zemin mekaniği, yapının her türlü uygulama projesi ve tüm hesaplarının kontrolü ile her türlü inşaat uygulamasından, görevleri oranında sorumludurlar.
Yapıya ait projeleri hazırlayan proje müellifleri: Mühendislik ve mimarlık hizmetleri kapsamında binanın tüm projelerini (mimari, statik, elektrik, sıhhi tesisat vb.) ve hesaplarını hazırlayan gerçek ve tüzel kişilerdir. 4708 sayılı Kanun’un uygulamasından dolayı ortaya çıkan hasardan, görevleri oranında sorumludurlar.
Laboratuvar görevlileri: Malzemenin analizine bağlı ölçüm, muayene, kalibrasyonu yapan ve bu konularda ihmal nedeniyle oluşabilecek hasara bağlı olarak, sorumluluk taşıyan teknik elemanlardır.
Yapı müteahhidi (yüklenici) ve görevlendirdiği şantiye şefi: Müteahhit, yapım işini taahhüt eden, meslek odalarına kayıtlı gerçek ve tüzel kişilerdir. 4708 sayılı Kanun kapsamında, yüklenici ve onu temsilen görevlendirilen şantiye şefi, yapım işlerindeki kusur ve hasardan dolayı müteselsilen sorumludurlar.
Bakanlığın Rolü ve Denetim Yetkisi
İlgili Bakanlık: Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’dır.
Bakanlık, yapı denetim mevzuatı kapsamında uygulama yönetmelikleri ve genelgeler çıkarır, komisyonlar oluşturur, görevlendirmeleri yapar, Yapı Denetim Komisyonu’nun çalışma usul ve esaslarını belirleyerek görevlilerini tayin eder. Yapı denetim kuruluşları ve çalışanlarına izin belgesi veren Bakanlık, bu kuruluşların tüm işlem ve yetkilerini denetleme yetkisine haizdir. Yasadaki zorunluluklarını yerine getirmeyen ve ihlal yapan yapı denetim firmalarının denetim belgelerini iptal ederek faaliyetlerine son verebilir.
İlgili idareler sadece 3194 sayılı imar kanunu, imarla ilgili diğer özel kanunlar ve imar planları çerçevesinde sorumludur
İlgili İdareler (Belediyeler ve Yetki Alanları Dışında Valilikler)
İlgili idare; belediye ve mücavir alan sınırları içindeki uygulamalar için büyükşehir belediyeleri ile diğer belediyeler, bu alanlar dışında kalan alanlarda ise valilikler ve yetkili kılınan diğer idarelerdir.
4708 sayı Kanun’un 3. maddesinde; yapı hasarından sorumlu tutulan gerçek ve tüzel kişiler belirlenmiş olup, söz konusu yasa maddesinde Bakanlık ve ilgili idare isimleri zikredilmemiştir.
İlgili idarelerin 4078 s. Kanun çerçevesinde yetki ve görevleri olmakla beraber, sadece tabi oldukları mevzuat (3194 sayılı İmar Kanunu, imarla ilgili diğer özel kanunlar, imar planları ve yönetmelikleri) çerçevesinde sorumlulukları bulunmaktadır. İdareler, tabi oldukları yasa çerçevesinde tapu, ilgili bakanlıklar, büyükşehir belediyeleri ve diğer kamu kurumlarıyla birlikte koordinasyonu sağlarlar, yapı denetim kuruluşunun uygun görüşü verdiği binalara ruhsat ve iskân belgeleri tanzim eder, sertifikalarını verirler. Öte yandan, projelerin birbirleriyle uyumunu kontrol eder; imar durumu ve imarla ilgili diğer belgelerle olan uygunluğunu tetkik ederler. İdareler, yapı denetim şirketlerine hak edişlerini öder, şirketlerin idareye ibraz ettiği belgeleri kabul eder, teknik elemanların sicillerini tutar, imarla ilgili cezai işlemleri yaparlar.
Yapı sahipleri inşaat bittikten ve iskân alındıktan sonra izinsiz yapılacak tadilatlar nedeniyle sorumluk taşırlar.
Yapı Sahiplerinin Konumu
Yapı sahipleri, bina üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir. Yapı denetim şirketi ile sözleşme imzalamak ve hizmet bedelini ödemek; tasarruflarında bulunan gerekli belgeleri Bakanlık, idare ve yapı denetim firması ile paylaşmak zorundadırlar. Mülkiyet sahipleri, yapı kullanma izni sonrasında idareden izin almadan tadilat ve ek inşaat yapamaz.
