Tesislerde Yapısal ve Operasyonel Yangın Güvenliği

Tesislerin sürdürülebilir şekilde işletilmesi, yalnızca fiziksel yapıların korunmasıyla değil, aynı zamanda bu yapıların zamanla değişen ihtiyaçlara entegre bir biçimde cevap verebilmesiyle mümkündür. Bu değişim ve dönüşüm süreci, beraberinde yeni risk türlerini de getirir. Dolayısıyla, etkili bir tesis yönetimi yaklaşımı; sadece stratejik planlama ve günlük operasyonlarla sınırlı kalmayıp, olası riskleri önceden tespit etmeli ve bu risklerin etkilerini en aza indirecek önlemleri sistematik olarak geliştirmelidir. Bu çerçevede, yangın güvenliği hem yapısal bütünlük açısından hem de operasyonel sürdürülebilirlik açısından ayrı bir öneme sahiptir.

Yangın, tesislerde karşılaşılabilecek en yıkıcı risklerden biri olarak öne çıkıyor. Bu nedenle, her tesisin temel güvenlik stratejilerinde yangın gibi acil durum risklerine öncelik verilmelidir.

Risk değerlendirme süreçleri; riskin doğasını, nedenlerini ve etkilerini anlamak için kullanılan sistematik yöntemlerdir. Etkin bir yangın güvenliği yaklaşımı, bu değerlendirmelerin düzenli olarak yapılmasını, alınan önlemlerin güncellenmesini ve sürecin sürekli olarak iyileştirilmesini gerektirir. Ayrıca bu süreçler, ulusal mevzuatlara ve uluslararası standartlara uyum içinde hazırlanmalıdır.

Yangın Risklerinin Belirlenmesinde Temel Unsurlar

Tesislerde yangın riski, birçok değişkene bağlı olarak farklılık gösterir. Bina yapısı, ana faaliyet – kullanım amacı, tesis içi işletmelerin sektörel özellikleri, kullanılan malzemeler, tesisat altyapısı ve enerji kaynakları bu riskin dinamiklerini ve boyutlarını doğrudan etkiler. Özellikle elektrik tesisatları, yanıcı gaz sistemleri, mekanik altyapı ve yangına neden olabilecek diğer ekipmanlar düzenli olarak denetlenmelidir.

Tesiste bulunan yanıcı ve parlayıcı maddelerin kullanım biçimleri, depolanma koşulları ve sevkiyat süreçleri, yangın tehlikesini artıran temel faktörlerdir. Bu unsurların kontrol altında tutulması, sadece güvenliği artırmakla kalmaz; aynı zamanda olası yangınların yayılma hızını ve etkisini de azaltır.

Personel Katılımının Önemi

Yangın risk değerlendirmesi yapılırken sadece yöneticilerin veya teknik personelin değil, tesisin farklı kademelerindeki çalışanların da sürece dahil edilmesi büyük önem taşır. Birçok işletmede risk değerlendirmesi İSG uzmanı tarafından yapılır, üst yönetim onaylar ve dosyalanır; bu son derece yanlış bir uygulamadır.

Her departman ve alt kademe çalışanlar, sahada doğrudan gözlemledikleri potansiyel riskleri yönetime aktarma konusunda kritik bir rol oynarlar ve mutlaka sürece katılmalıdırlar. Bu, özellikle gözden kaçabilecek detayların tespit edilmesinde oldukça faydalı bir yaklaşımdır. Zaten, İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde, risklerin daha kapsayıcı ve gerçekçi bir şekilde değerlendirilmesi için farklı birimlerden temsilcilerin yer aldığı bir risk değerlendirme ekibi oluşturulmasını belirtilir. Bu yaklaşım, yalnızca teknik değil, aynı zamanda operasyonel bilgi ve deneyimin de değerlendirme sürecine entegre edilmesini sağlar.

Çok Amaçlı Yapılar için Ayrı Değerlendirme Gerekliliği

Çoğu zaman bina ve tesisler yalnızca tek tip yapılardan oluşmaz. Özellikle günümüzde ofis, alışveriş merkezi ve konut gibi farklı fonksiyonlara sahip yapıların bir arada bulunduğu kompleks yaşam merkezleri yaygın hâle geldi. Bu tür yapılarda, her bölüm için ayrı yangın risk değerlendirmesi yapılması, daha doğru ve etkili bir güvenlik stratejisi oluşturulmasını sağlar.

Her ne kadar bu yaklaşım doğrudan ve açık bir şekilde zorunlu tutulmasa da Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ve İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği; yapıların kullanım amaçlarına göre farklı güvenlik önlemleri gerektirdiğini ve risk değerlendirmesinin iş yerinin tüm bölümlerini kapsayacak biçimde yapılması gerektiğini belirtmektedir. Hem yapısal olarak hem de departman bazında ayrı ayrı risk değerlendirmelerinin yapılması çok daha faydalı olacaktır.

Yangın riskinin belirlenmesinde sorulması gereken iki temel soru vardır:

• İş yerinde (bölümde, departman sahasında vb.) yangın çıkma olasılığı nedir?
• Yangın durumunda çalışanlar ve diğer bireyler güvenli bir şekilde tahliye edilebilir mi?

Bu sorulara verilecek yanıtlar doğrultusunda, riskin seviyesine göre müdahale stratejileri ve teknik önlemler belirlenmelidir.

Enerji Kaynaklarına Bağlı Yangın Riskleri

Enerji kaynakları, yangın riskinin en kritik bileşenlerinden biridir. Günümüzde özellikle büyükşehirlerde konutlardan sanayi tesislerine kadar yaygın biçimde kullanılan doğal gaz, yangın açısından özel bir risk grubu oluşturur. Hava ile yaklaşık %15 oranında karıştığında kendiliğinden tutuşabilen bu gaz, havadan daha hafif olduğu için kaçak durumunda tavan seviyesinde birikir. Kapalı ve yalıtımlı bir ortamda bu karışım, 8 barı aşan ani bir basınca (patlamaya) neden olabilir; bu da çoğu bina ve tesisin dayanamayacağı bir etki oluşturur.

Bu nedenle doğalgaz kullanılan ortamlarda:

• Dış atmosfere açık, yeterli havalandırma sistemlerinin bulunması,
• Doğalgaz / hava karışım oranının kritik seviyenin altında tutulması, %15 oranının sağlanamayacağı bir ortam oluşturulması,
• Baca sistemlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi ve yönetmeliklere uygunluğu gibi önlemler mutlaka sağlanmalıdır.

Ayrıca, doğalgazın kokusuz olması nedeniyle içine koku maddesi eklenerek sızıntının fark edilebilir hâle getirilmesi bir diğer güvenlik tedbiridir. Sızıntı tespit edildiğinde kıvılcım oluşturabilecek tüm cihazlardan uzak durulmalı, elektrikli sistemlere müdahale edilmemelidir. Eğer yangın doğalgaz kaynaklıysa, önce gaz akışı kesilmeli, ardından söndürme işlemine geçilmelidir.

Yapısal ve Aktif Yangın Güvenliği Sistemleri

Tesislerde yangın güvenliğinin sağlanması yapısal (pasif) ve operasyonel (aktif) önlemler olmak üzere iki temel yaklaşım çerçevesinde ele alınmalıdır. Bu iki unsur, yangının hem ortaya çıkmasını önlemek hem de çıktığında can ve mal kaybını en aza indirmek açısından birbirini tamamlayıcı niteliktedir.

• Yapısal Önlemler

Yangının tesis içinde yayılmasını geciktirmeyi ya da sınırlamayı hedefleyen pasif güvenlik çözümlerini kapsar. Binanın mimari tasarımı, kullanılan yapı malzemeleri ve bölümlendirme stratejileri bu kapsamda değerlendirilir. Yangına dayanıklı duvarlar, tavanlar, kapılar, duman ve alev geçirmez bölmeler, yangın zonları, kaçış yolları ve yangın merdivenleri gibi unsurların yönetmeliklere uygun şekilde inşa edilmesi, yangın sırasında güvenli tahliye sürecinin temelini oluşturur. Aynı zamanda, bina içi yangın zonlarının birbirinden fiziksel olarak ayrılması, yangının kontrol altına alınmasını kolaylaştırır.

• Operasyonel Önlemler

Yangın algılama, alarm, müdahale ve tahliye süreçlerini kapsayan aktif sistemleri içerir. Duman ve ısı dedektörleri, otomatik yangın alarm sistemleri, sprinkler sistemleri, yangın dolapları, taşınabilir yangın söndürücüler, duman tahliye sistemleri ve acil aydınlatma sistemleri bu kapsamda yer alır. Bu sistemlerin yalnızca kurulmuş olması yeterli değildir; düzenli olarak test edilmeleri, bakım ve kalibrasyonlarının yapılması ve işlevselliklerinin süreklilik göstermesi gerekir. Özellikle sprinkler hatlarında basınç testleri, dedektör sistemlerinde simülasyon uygulamaları ve batarya destekli acil yönlendirme sistemlerinin kontrolü gibi işlemler periyodik olarak yapılmalıdır.

Her iki önlem grubunun etkinliği, sadece teknik kurulumlarla değil; aynı zamanda tesis personelinin farkındalık düzeyi, eğitim durumu ve acil durum senaryolarına hazırlığı ile doğrudan ilişkilidir. Yangın güvenliği bir bütün olarak ele alınmalı; yapısal güvenlik, teknolojik sistemler ve insan faktörü birlikte değerlendirilmelidir.

Yangın Güvenliğinde Tesis Yöneticisinin Rolü

Yangın güvenliğinde tesis yöneticisinin rolü, stratejik ve operasyonel boyutta belirleyicidir. Sorumlulukları arasında:

• Yangın güvenliği ekipmanlarının bakım, test ve muayenelerini organize etmek,
• Risk değerlendirme raporlarını güncellemek,
• Mevzuata uyumlu acil durum planlarını oluşturmak,
• Bina içi ve dışı ekiplerle iletişimi sağlamak,
• Yangın güvenliği eğitimlerini planlamak gibi işlevler yer alır.

Bu sorumlulukların profesyonel bir sistem dahilinde yürütülmesi, hem çalışan güvenliği hem de işletme sürekliliği açısından kritik önemdedir.

Acil Durum Hazırlığı, Eğitim ve Tatbikat

Yangın güvenliği yalnızca sistem kurulumlarıyla sağlanmaz; insan davranışları da sürecin temel belirleyicisidir. Tesislerde çalışanlara, ziyaretçilere ve diğer bina kullanıcılarına yönelik periyodik eğitimler düzenlenmelidir. Bu eğitimlerde aşağıdaki konular işlenmelidir:

• Yangın tehlikesi nasıl tanınır?
• İlk müdahale nasıl yapılır?
• Söndürücü ekipman türleri nelerdir?
• Söndürücü ekipmanlar nasıl kullanılır?
• Tahliye süreci nasıl işler?

Ayrıca tesislerde düzenli olarak tatbikatlar gerçekleştirilerek, acil durum senaryoları önceden simüle edilmelidir. Bu tatbikatlar, ekiplerin reflekslerini güçlendirdiği gibi sistemlerin işlerliğini test etmek için de fırsat sunar.

Olası bir yangın durumunda hızlı ve etkin müdahale için, yerel itfaiye teşkilatının tesisi önceden tanıması ve müdahale planlarını buna göre şekillendirmesi sağlanmalıdır. Bu kapsamda itfaiye ekiplerinin tesiste düzenlenen tatbikatlara davet edilmesi, iş birliğini artıracaktır.

Yangın Riskine Karşı Tesis Yöneticilerine Kritik Öneriler

• Tetikte Olun

Yangın risklerini belirlemek için düzenli aralıklarla kapsamlı risk değerlendirmeleri yaptırın. İSG Uzmanı ve her departman ayrı ayrı risk analizi yaparak, ardından sonuçları konsolide edin. Değişen koşullar, yapı yenilemeleri veya yeni ekipmanlar risk profilini değiştirebilir; bu nedenle raporları güncel tutmak hayati önemdedir. Acil durum planları, tahliye prosedürleri ve müdahale yöntemlerinin yazılı ve herkes tarafından erişilebilir olmasını sağlayın. Bu dokümanları periyodik olarak gözden geçirip güncelleyin.

• İtfaiye ile İrtibat

Bina ve tesisinizin bağlı bulunduğu itfaiye birimi ile irtibata geçin. Önceden gelip tesisi kontrol ederek olası müdahale durumunda araçlar nereden giriş yapacak, vinç ve yükseklikler gibi hususları yerinde incelemelerini sağlayın. Ekiplerin kaç dakikada tesisinizde olabileceğini belirleyin (gelmezler demeyin, geliyorlar).

• Yapısal ve Operasyonel Sistemlerin Periyodik Bakımı

Yangın algılama, alarm, sprinkler ve söndürme sistemlerinin yanı sıra yapısal güvenlik önlemlerinin düzenli bakımı ve test edilmesini sağlayın. Arızalı ekipmanların derhal onarılması veya yenilenmesi gerekir. Yapılan işlemler üst yönetime raporlanmalı ve risk kabulü netleştirilmelidir.

• Personel Eğitimleri ve Tatbikatların Planlanması

Tüm çalışanlar için yangın güvenliği eğitimlerini periyodik olarak organize edin. Gerçekçi tatbikatlarla tahliye ve müdahale süreçlerinin etkinliğini artırın. Tesis içindeki tüm birimler arasında yangın güvenliği konusunda açık iletişim kanalları oluşturun. Ayrıca yerel itfaiye birimleri ile iş birliği içinde olun; onların tesisi tanımasını sağlayacak ortak çalışmalar yapın.

• Tesise Has Özellikler ve Teknoloji Takibi

Tesisin kullanım amacına, büyüklüğüne ve yapısına göre özelleştirilmiş yangın güvenliği önlemleri planlayın ve tesise özgü durumları dikkate alın. Çok amaçlı veya karma kullanımlı tesislerde her bölümün risk profiline uygun stratejiler geliştirin. Yangın güvenliği teknolojilerindeki yenilikleri yakından takip edin. İmkanlar doğrultusunda modern ve otomatik sistemlerin tesis güvenlik altyapısına entegrasyonunu sağlayarak riskleri minimize edin.

Kaynakça:

1. ISO 41012:2017, Facility management – Guidance on strategic sourcing and the development of agreements
2. Booty, Frank (2009), Facilities Management Handbook, Elsevier
3. FMLink (n.d.), “Fire prevention in your building: What facilities managers need to know” – https://fmlink.com/articles/fire-prevention-in-your-building-what-facilities-managers-need-to-know-2/
4. Church, Barrie (2005), Assessing the Safety of Gas Installations in Buildings, Journal of Building Appraisal, Vol. 2 No. 1, pp. 86–94
5. İGDAŞ (2007), Doğal Gaz İç Tesisat Teknik Esasları
6. C. İçişleri Bakanlığı (2007, güncel), Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
7. NFPA (National Fire Protection Association), Fire Safety Codes and Standards

TSE, TS EN 12845: Otomatik Sprinkler Sistemleri – Tasarım, Kurulum ve Bakım