Plancının Yeni Rolü ve Dijital Planlama Aktörleri

Şehircilik mesleği; teknolojik dönüşüm, toplumsal beklentiler ve kurumsal yapıların kesişiminde yeniden tanımlanmaktadır. Bugün gelinen noktada planlama yalnızca kentsel mekânın düzenlenmesi değil, aynı zamanda farklı aktörlerin, disiplinlerin ve teknolojilerin buluşma alanıdır. Plancı, teknolojik araçları bir amaç değil, toplumsal faydaya hizmet eden birer araç olarak görmeli; teknik uzmanlığını, kültürel duyarlılıkla ve kamusal sorumlulukla birleştirmelidir. Dolayısıyla “plancının yeni rolü” tartışması, mesleğin dijital dönüşümden nasıl etkilendiğini ve geleceğe hangi değerlerle taşınması gerektiğini anlamak açısından kritik bir eşiktir.

Dijitalleşmenin etkisiyle birlikte planlama süreçleri yalnızca fiziksel mekân düzenlemesiyle sınırlı kalmayıp, büyük veri, yapay zekâ (YZ) ve dijital temsil yöntemleri üzerinden yeniden inşa edilmektedir (Yigitcanlar, 2024). Bu durum, plancının rolünü mekânsal karar vericilikten çıkararak, veri yorumlayıcı, etik denetçi ve katılımcı süreçlerin kolaylaştırıcısı hâline getirmektedir (Marji et al., 2024).

Kavramsal Çerçeve

Dijital planlama aktörleri arasında YZ sistemleri, büyük veri analitiği, simülasyon tabanlı yazılımlar ve katılımcı dijital platformlar öne çıkmaktadır. Bu araçlar, mekânsal kararların hızla üretilmesini, alternatif senaryoların test edilmesini ve çok paydaşlı süreçlerin daha kapsayıcı yürütülmesini mümkün kılmaktadır (Cugurullo et al., 2023). Ancak bu dönüşüm, aynı zamanda etik, yasal ve kurumsal sorunları da beraberinde getirmektedir. Özellikle şeffaflık, hesap verebilirlik ve kapsayıcılık ilkelerinin zayıflaması riski, dijitalleşmenin eleştirel değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır (Marji et al., 2024; Yigitcanlar, 2024).

Plancının yeni rolü, bu bağlamda yalnızca teknik bilgi üretimi değil, aynı zamanda teknoloji ile toplum arasındaki aracılığı da kapsamaktadır. Plancı, teknolojik araçların ürettiği çıktıları bağlamsallaştırarak, mekânın kültürel ve sosyal değerlerini dikkate alan bütüncül bir bakış açısı geliştirmekle sorumludur (Burry, 2022; Carmona, 2021).

Dijitalleşen planlama ortamında plancı – YZ işbirliği öne çıkmaktadır. Bu ilişki, rekabetten çok tamamlayıcılık ilkesine dayalıdır. YZ, veri yoğun analizler, öngörücü modelleme ve senaryo simülasyonlarıyla sürece katkı sağlarken; plancı, empati, etik duyarlılık ve yerel bağlam bilgisini sürece dâhil etmektedir (As, Basu & Talwar, 2022; Othengrafen, Sievers & Reinecke, 2025). Böylelikle dijital planlama aktörleriyle insan merkezli mesleki bilgi birleşerek, daha adil ve sürdürülebilir mekânsal çözümler üretilmektedir.

Dijitalleşme aynı zamanda planlama pratiğinde yeni aktörler, paydaşlar ve ağ yapıları yaratmaktadır. Serbest büroların iş yapma biçimleri değişmekte, planlama süreçlerine teknoloji firmaları, veri analistleri ve yazılım geliştiriciler aktif biçimde dahil olmaktadır (Cugurullo et al., 2023). Bu yeni ağ yapısı, plancıların mesleki konumunu yeniden tanımlarken, disiplinler arası iş birliğini de zorunlu hâle getirmektedir.

Bununla birlikte, dijital planlama araçlarının yaygınlaşması beraberinde çeşitli riskler doğurmaktadır. Özellikle teknolojik determinizm, kısa vadeli çözümler ve indirgemeci yaklaşımlar, planlama disiplininin bütüncül doğasını zayıflatma potansiyeli taşımaktadır (Marji et al., 2024; Burry, 2022). Ayrıca, veri sahipliği, algoritmik şeffaflık ve dijital eşitsizlik gibi sorunlar, planlamada yeni etik sorular ortaya çıkarmaktadır (Lartey & Law, 2025).

Plancının yeni rolü, bu noktada stratejik bir denetleyicilik ve kolaylaştırıcılık işlevi üstlenmektedir. Dijital araçların toplumsal fayda üretmesini güvence altına almak, planlamanın kamusal niteliğini korumak ve mesleğin etik sorumluluklarını sürdürmek, günümüz plancısının en önemli görevleri arasında yer almaktadır (Yigitcanlar, Mehmood & Corchado, 2024).

Değişimin eşiğinde şehircilik mesleği, dijital planlama aktörleriyle işbirliği içinde yeniden şekillenmektedir. Plancının yeni rolü, teknik bilgi üretiminin ötesine geçerek, toplumsal sorumluluk, etik denetim ve kültürel duyarlılık ekseninde genişlemektedir. YZ ve dijital araçlar, plancının mesleki kapasitesini güçlendirici bir potansiyele sahiptir; ancak bu potansiyelin açığa çıkması, plancıların eleştirel, etik ve kapsayıcı yaklaşımlarıyla mümkün olacaktır (Cugurullo et al., 2023; Othengrafen, Sievers & Reinecke, 2025). Bu bağlamda plancı, yalnızca mekânsal karar üreticisi değil, aynı zamanda dijital araçların yönetişimini üstlenen stratejik bir aktör olarak öne çıkmaktadır (Bibri, 2018; Hendawy & Ghoz, 2024).

Yöntem

Bu çalışma, kuramsal model geliştirme ile ampirik vaka analizini birleştiren karma yöntem yaklaşımıyla tasarlanmıştır. Araştırma, yapay zekâ destekli katılımcı karar alma modelinin geliştirilmesini ve bu modelin kentsel yenileme süreçlerine entegrasyonunu amaçlamaktadır. İzmir Bostanlı pilot alanı, özgün sosyo – mekânsal dinamikleri, paydaş yapıları ve planlama sorunları nedeniyle seçilmiştir.

Veri toplama süreci nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanımına dayanmaktadır. Nicel aşamada, demografik istatistikler, arazi kullanımı, ulaşım erişilebilirliği ve çevresel göstergeler GIS, CityEngine, SpacemakerAI ve Fuzzy DEMATEL gibi araçlarla analiz edilmiştir. Nitel aşamada ise yarı yapılandırılmış görüşmeler ve Zencity, CitizenLab, Polis gibi yapay zekâ tabanlı katılım platformları üzerinden elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Bu çok aşamalı yöntem hem bağlamsal içgörüler sunmakta hem de geliştirilen AI-tabanlı modelin farklı kentsel yenileme bağlamlarına aktarılabilirliğini test etmektedir.

Sonuç

Dijitalleşmenin etkisiyle şehircilik mesleği yeni bir döneme girmektedir. Plancı, teknik bilgi üreticisi olmanın ötesinde, toplumsal faydayı önceleyen, etik standartları koruyan ve kültürel hassasiyetleri gözeten bir konuma evrilmektedir. Yapay zekâ ve dijital araçlar mesleğin kapasitesini genişletse de bu kapasitenin sürdürülebilir ve adil bir biçimde kullanılabilmesi, plancıların eleştirel ve sorumlu yaklaşımlarına bağlıdır. Bu bağlamda plancı, dijital araçların yalnızca kullanıcısı değil, aynı zamanda yönetişimini sağlayan ve stratejik karar süreçlerini yönlendiren bir aktör niteliği taşımaktadır.

Geleceğin kentleri, ancak teknolojinin sunduğu imkânlarla insan merkezli değerlerin dengeli biçimde buluşmasıyla adil ve sürdürülebilir hâle gelebilir. Dolayısıyla plancının yeni rolü, yalnızca bugünün teknolojik dönüşümünü yönetmek değil, aynı zamanda bu dönüşümün toplumsal etkilerini yönlendirmek ve mesleği geleceğin koşullarına hazırlamaktır.

Referanslar:

• As, I, Basu,P, Talwar,P. (2022). Artificial Intelligence in Urban Planning and Design: …..Technologies Implementation and Impacts.
• Bibri, S.E. (2018). Unprecedented Innovations in Sustainable Urban Planning: Novel …..Analytical Solutions and Data-Driven Decision-Making Processes Urban Book Series,
• …..https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85060723867&origin=scopusAI
• Burry, M. (2021). A new agenda for AI-based urban design and planning. Artificial …..Intelligence in Urban Planning and Design. 10.1016/B978-0-12-823941-4.00005-6
• Carmona, M. (2021). Public Places Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design (3rd …..ed.). Routledge.
• Cugurullo et, all, (2023). INTRODUCING AI INTO URBAN STUDIES Cugurullo F. …..Caprotti F., Cook M. , (…), Marvin S. Artificial Intelligence and the City: Urbanistic …..Perspectives on AiOpens journal info in a new tab 2023
• Hendawy, M., Ghoz, L.(2024). A starting framework for urban AI applicationsAin Shams …..Engineering Journal, 2024 https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-…..85202481984&origin=scopusAI
• Lartey, D., Law, K.M.Y. (2025) Artificial intelligence adoption in urban planning governance: A systematic review of advancements in decision-making, and policy making
• …..Landscape and Urban Planning, 2025 https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-…..s2.0-85218857241&origin=scopusAI
• Marji, N., Kohout, M., Chen, L., Isik, G. E., & Kumar, A. R. (2024). AI-ENABLED …..TRANSITION TO SMART EUROPEAN CITIES. In Acta Polytechnica CTU Proceedings …..(Vol. 46, pp. 85–93). Czech Technical University in Prague. https://doi.org/10.14311/APP.2024.46.0085
• Othengrafen, F., Sievers, L., Reinecke, E. (2025) From Vision to Reality: The Use of …..Artificial Intelligence in Different Urban Planning PhasesUrban Planning, 2025
• …..https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85201665817&origin=scopusAI
• Yigitcanlar T., Desouza K.C., Butler L., Roozkhosh F. (2020). Contributions and risks of …..artificial intelligence (AI) in building smarter cities: Insights from a systematic review of …..the literature (2020) Energies, 13 (6), art. no. 1473, Cited 329 times. DOI: …..10.3390/en13061473
• Yigitcanlar T., David A., Li W., Fookes C., Bibri S.E., Ye X. (2024). Unlocking Artificial …..Intelligence Adoption in Local Governments: Best Practice Lessons from Real-World …..Implementations (2024) Smart Cities, 7 (4), pp. 1576 – 1625, Cited 12 times.