İçindekiler
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile iş yerlerinde yapılan sağlık ve güvenlik önlemi çalışmaları, yasal zorunluluk haline getirildi. Böylelikle iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimlerinin görevlendirmelerine başlanarak, çalışma koşullarının standardize edilmesi kapsamında yoğun tempolu bir çalışma sistemine geçilmiş oldu.
Sağlık ve güvenlik önlemleriyle çalışmak, maliyet, iş akışı ve işleyiş dengelerini işveren açısından negatif (maliyet, gecikmeler vb.) algılanacak bir ölçüde değiştiriyormuş gibi düşünülse de buradaki gaye çalışanların ve üretimin korunmasının yanı sıra işletme güvenliğinin de sağlanması olduğu için, çoğu zaman görünen ya da görünmeyen maddi ve manevi olumsuzlukları bertaraf etmektedir.
Kanun ve kanunun çizdiği çerçeveler, önemli ölçüde insan hayatının hayatta kalma içgüdüsüne paralel parametrelerini geliştirdi ve yaptığı tanımlamalar ile faydalı olarak nitelendireceğimiz çalışmalara imza atılmış oldu.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında rehberlik ve danışmanlık faaliyetlerinde bulunan, devlet, işveren ve çalışanlar arasında gidip gelerek bu yasayı uygulama misyonuyla daima kamuoyu önünde tutulan iş güvenliği uzmanları, işe nasıl ve nereden başlamalı? Uygulamaları nasıl gerçekleştirmeli?
Bu mesleği icra etmeden önce ilk olarak yasada geçen görev tanımlamaları iyice özümsenmeli ve bu sınırlar dışına çıkılmamaya çabalanmalıdır. Daha sonra hangi kanalın tercih edilip çalışılacağına karar verilmelidir. Bu kanallar ortak sağlık güvenlik birimleri, tam zamanlı firma bünyesi, bağımsız sigortalılık koşulları gibi seçeneklerle önümüze çıkmaktadır. Bu seçenekler arasından sağlıklı bir araştırma ve mesleki becerilerin yatkınlığına göre tercihte bulunulmalıdır. Ancak değişmeyen bazı dokümantasyon başlangıçlarıyla karşı karşıya kalınacaktır.
Yıllık Çalışma ve Yıllık Eğitim Planı
Çalışma planı ve eğitim planı, bir işletmede güvenlik kültürünü oluşturmak için başlanacak ilk dokümantasyon çeşitleridir. Bu çalışmalar, İSG gerekliliklerinin ana kolonlarını oluşturmaktadır. Yıllık çalışma planı ve yıllık eğitim planı gibi çalışmalarla bir yıl boyunca işletmede hangi İSG faaliyetlerinin yürütülmesi ve hangi ayda hangi çalışmalar yapılması gerektiği belirtilmektedir. Hatta ISO 45001 standardıyla günlük çalışmalar bile işlenmektedir. Tabiri caizse A’dan Z’ye yapacağınız faaliyetleri bu dokümanlarda işverenle ortak planlamalı ve işverene tebliğ etmelisiniz. Tebliğ yöntemi olarak ise mevzuatın belirlediği periyotlarla bir araya gelinen İSG kurul toplantılarında planlar görüşülüp kararlar alınarak bu planların oluşturulması faydalı olacaktır.
Atama Süreçleri
Çalışanların görev tanımlarına uygun olacak bir şekilde işveren vekili, çalışan temsilcisi (birden fazla olması durumunda baş çalışan temsilcisi), destek elemanları (söndürme ekibi, koruma ekibi, kurtarma ekibi, ilk yardım ekibi vb.), risk değerlendirme ekibi, İSG kurul üyeleri, iş güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi (İSG katip onaylı) gibi ekiplerin oluşturulması ve atamalarının dokümanlaştırılarak kayıt altına alınması gereklidir.
Eğitim Süreçleri
Eğitim, bir işletmede İSG faaliyetlerinin yürütülmesinde en önemli sırada yer alan konulardan biridir. Çalışanların oryantasyon eğitimi, temel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi, özel grupların eğitimi (gebe, emziren veya engelli vb.), çalışan temsilcisi eğitimi, risk değerlendirme ekibi eğitimi, İSG kurul üyelerinin eğitimi, destek elemanlarının eğitimi, yüksekte çalışma eğitimi, yangın söndürme eğitimi, iş başı eğitimi (toobox) ve yapılan iş özelinde kullanılan makine/ekipmanlarla ilgili verilecek eğitimler vb. başlıklarda eğitim organizasyonunun işletmelerde gerçekleştirilmesi gereklidir. Eğitim süreleri mevzuat referans alınarak yapılmalıdır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul Toplantısı
İSG kurul toplantıları, 50 ve üzeri çalışanların olduğu ve tehlike sınıfı ayırt etmeksizin işletmelerde mevzuatın belirlediği sürelerde gerçekleştirilir (aylık periyotlarla da toplantı yapılır ancak tehlike sınıfı baz alınarak toplantı periyotları az tehlikeli sınıftan, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfa doğru sırayla üç, iki ve bir aylık sürelerle yapılır). Toplantılarda dikkat edilecek bir diğer husus da alınan kararlarda yapılacak çalışmaların ve uygunsuzlukların önem ve öncelik sırasına göre termin süreleri verilmesidir. Unutulmamalıdır ki alınan kararların bağlayıcılığı vardır. Yani tavsiye niteliği taşımaz.
Risk Değerlendirme Raporu
Risk değerlendirme raporları mevzuat, yönetmelik ve standartlar baz alınarak hazırlanan, iş yerlerini etkileyebilecek tehlike/risk durumlarına dair tespit ve aksiyon planlamalarının risk değerlendirme ekibi tarafından kayıt altına alındığı önemli enstrümanlardan biridir.
Risk değerlendirme süreçlerinde iş güvenliği uzmanlarının rehberlik ve danışmanlık faaliyetleri kapsamında risk değerlendirme ekip üyelerini tavsiyeleriyle yönlendirmesi gerekmektedir. Prosedürün ve kapsamın oluşturulmasına dikkat edilmeli ve örnekler incelenmelidir. Risk analizinin hangi metot ve yöntemle yapılacağı ekiple birlikte kararlaştırılmalıdır. Mevzuatın belirlediği durumlar ve sürelerle revizyonlar gerçekleştirilmelidir. REBA gibi ergonomi alanında veya COVID-19 gibi salgın hastalık durumlarında da ayrıca risk değerlendirme raporları hazırlanmalıdır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın rehber ve tavsiyeleri takip edilmelidir.
Acil Durum Eylem Planı
Yönetmeliğe göre acil durum planı, iş yerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda yapılacak iş ve işlemler dâhil, bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı plandır. Planların risk analizinde olduğu gibi az tehlikeli sınıfta altı, tehlikeli sınıfta dört, çok tehlikeli sınıfta iki yılda bir revize yapılmalıdır. İşveren/vekili, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı ile çalışma yapılır ve kayıt altına alınır. Yine amaç ve kapsamı içeren prosedürlerin hazırlanması sonrasında destek elemanlarının eğitimleri ile ekiplerin güncelliğinin korunması, acil durumlarda aranacak birimler, acil kaçış yolları ve noktaları, yangın tüpleri, yangın dolapları, alarm butonları ve vaziyet planları ile acil durum tatbikatlarının bulunduğu kayıt ve krokilerin bulunması gerekmektedir. Yine risk analizinde olduğu gibi COVID-19 gibi istisnai durumlarda da acil durum eylem planları hazırlanması gerekmektedir.
Tespit ve Öneri Defteri
Noter veya İş-Kur tarafından her sayfası üçer nüsha onaylı olan bu defterler, yapılan çalışma, tespit ve önerilerin işverene tebliğ edildiği defterler olup iş sağlığı ve güvenliği biliminin rehber ve danışmanlık niteliğinde yapılan ve yapılması öngörülen faaliyetlerin iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri tarafından yazılması gereken defterlerdir. Yazılan defterin birer nüshası alınarak uzman ve hekimde olacak şekilde arşivlenmesi gerekmektedir.
Düzeltici Önleyici Faaliyetler (DÖF)
İş yerinde tespit edilen uygunsuzlukların güncel takibi ve bildirimi için DÖF formları, günlük, haftalık veya aylık periyotlarla kullanılan bir diğer doküman çeşididir. Her ne kadar ISO 45001 ile “düzeltici” ibaresi yerini tamamıyla “önleyici” yaklaşıma bıraksa da yaygın olarak düzeltici önleyici olarak süreçlerin takibi sağlanmaktadır. Uygunsuzlukların yanında mevzuat ve yönetmelikler çerçevesinde yapılması gereken öneriler burada yer almalıdır. Her uygunsuzluk özelinde termin süreleri ile sorumlu kişiler belirlenerek kayıt altına alınmalı ve muhataplarına bildirilmelidir.
Periyodik Kontroller
İş yerinde kullanılan her türlü makine, ekipman ve teçhizatın, ilgili mevzuat ve standartlara uygun bir şekilde akredite kuruluş ve bu kuruluşlara bağlı çalışan teknik personelce gerekli test ve ölçümlerinin gerçekleştirilmesi sonrasında raporlamalar yapılarak iş güvenliği uzmanlarına risk değerlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi için teslim edilmelidir. Ayrıca periyodik kontroller kapsamında fiziki şartların bir veri haline getirilmesi ve iyileştirilmesi için ortam ölçümleri başlığı altında gürültü, titreşim, aydınlatma, toz vb. gibi konularda da raporlamalar yapılmalıdır. Böylelikle risk değerlendirme süreçlerinde bu durum, önemli bir parametre haline gelecektir.
Yıl Sonu Değerlendirme Raporu
İş yerinde gerçekleştirilen tüm İSG faaliyetlerinin yer aldığı, başlıkların ve gerçekleşme tarihlerinin bulunduğu yıl sonu değerlendirme raporları ile yılbaşında hazırlanan yıllık çalışma ve eğitim planlarında geçen çalışma maddelerinin tamamlanıp tamamlanmadığı, herhangi bir sapmanın yaşanıp yaşanmadığı değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak başlangıçta iş yerinde kurulumunu ve sürdürülebilirliğini sağlamamız gereken doküman süreçleri, kısaca 10 başlıkta bu şekilde sıralanabilir. Ancak bu maddelerin sadece temel düzeyde bir başlangıç olduğu unutulmamalı ve iş yerlerinde birçok farklı durumla karşılaşacağını net bir şekilde belirtebiliriz. Detaylı çalışmalarda bir iş yeri için yapılması gereken çalışma başlıkları, 95 ayrı başlığa kadar çıkabilir hatta bu sayıyı geçebilir.
İş yeri, işleyiş ve işverenden kazanılacak deneyimler, departmanlar arasındaki uyum durumu, özel sektörün kendine özgü gerçekleri ve denetim mekanizmasının işleyişindeki püf noktalar daima akılda tutulmalıdır. Öğrenmeyi, doğru şeyleri merak etmeyi, heyecan ve coşkuyla çalışarak mesleki ilkelerden taviz vermeden çalışmayı başarabilmek, mesleki başarıları kendiliğinden getirecektir.
