Yapılarda Uygulanan Genel Çatı Sistemleri

Çatı Nedir?

Çatı, yapıların dış etkilere açık üst taraflarını iklimsel etkilerden (kar, yağmur, rüzgâr, ısı, nem vb.) korumak amacıyla oluşturulan imalatın genel adıdır. Çatılar, yağmur suyunu akıtabilmeleri için ya da kar yükünün ağırlığını azaltmak için eğimli yapılırlar.

Oturtma çatılarda, çatı eğimleri, her coğrafi bölgenin iklimsel şartlarına göre belirlenmektedir. Ülkemizde genel olarak %33 – %45 arasında eğim oranları kullanılmaktayken, soğuk bölge ve soğuk iklime sahip ülkelerde çok daha dik meyilli çatılar yapılmaktadır. Çatı mahyası yüksekliğinin, saçak ucuna kadar olan uzunluğa bölünmesiyle çatı meyilleri kolayca hesap edilebilir. Ayrıca kullanılacak malzeme, mimari sebepler vb. faktörler nedeniyle de farklı çatı meyilleri kullanılmaktadır. İşlevlerine göre, oturtma çatılar dışında teras çatılar, yeşil çatı sistemleri, çağdaş çatı sistemleri de mevcuttur.

Çatı İnşaatı Mevzuatı

Çatıların yapım mevzuatı, meri imar planları veya özel kanunlar dışında Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği’nin 40. maddesi ile hüküm altına alınmıştır. Bu bağlamda, inşa edilecek bir çatının cadde ve civarın karakterini yansıtması ve mevzuatla belirlenen ölçü ve nitelikleri taşıması esastır.

Çatı arasında yapılacak, son kattaki bağımsız bölümlere ait piyeslerin ölçü, nitelik ve şekilleri yer almaktayken bu hususta son olarak uygulama esaslarında değişiklik yapılarak; İBB Meclisi İmar ve Bayındırlık Komisyonu tarafından, 13.03.2025 tarihli 2025/410 dosya numarası ile “İstanbul 1 / 5000 ölçekli İmar Planları Çatı Aralarına İlişkin Plan Notu İlavesi” onaylanmış ve yürürlüğe girmiştir.

Çatı Arası Piyeslerine İlişkin Plan Notu İlavesi

İBB Meclisi İmar ve Bayındırlık Komisyonu tarafından 13.03.2025 tarihli 2025 / 410 sayı ile “İstanbul / 5000 ölçekli İmar Planları Çatı Aralarına İlişkin Plan Notu İlavesi” onaylanmış olup, söz konusu değişiklikle çatı aralarında yapılacak piyeslerle ilgili olarak radikal bir plan notu tadilatı gerçekleştirilmiştir.

Eklenen plan notu kapsamında; çatı arası gabarisi artırılmak, aynı çatı yüzeyinde çift eğim yapılmasına olanak sağlanmak suretiyle daha aydınlık ve ferah mekânlar elde edilmesi amaçlanmıştır (mansard çatı modeli benzeri). En önemlisi de gerekli ölçüler sağlanmak şartıyla bağımsız bölüm olarak iskân edilebilen ve konut olarak kullanılan çatı dairelerinin yapılabilmesinin önü açılmıştır. Konuyla ilgili ayrıntılar ve inşaat koşulları ilgili meclis kararı ve eklerinde yer almaktadır.

Şekillerine ve Kullanılan Malzemeye Göre Çatı Tipleri

Uygulamalarda karşılaşılan şekillerine göre çatı tipleri şunlardır:

• Sundurma çatılar: Tek tarafa meyilli olarak inşa edilirler.
• Beşik çatılar: İki tarafa meyilli olarak inşa edilirler.
• Zarf çatılar: Planda zarf şeklinde görüntü veren 4 tarafa meyilli çatılardır.
• Omuz çatılar: 4 omuzlu olup, yatay mahya kirişi bulundurmazlar.
• L Tipi çatılar: Planda L Tipi yapılarda uygulanırlar.

Ayrıca kullanılan malzemeye göre de çatılar;

• Ahşap çatılar,
• Çelik çatılar,
• Betonarme çatılar şeklinde sınıflara ayrılabilirler.

Genel olarak sanayi yapılarında çelik çatılar kullanılırken, konut ve ticari yapılarda ahşap çatılar tercih edilirler. Betonarme çatılar, ‘çatı arası piyesleri’ kullanılan bazı binalarda tercih edildiği gibi; geniş açıklıklı alanlarda öngörülen, “katlanmış plak” ve “kabuk çatı” modellerinde kullanılmaktadır.

Çatılarda Görülen Terleme ve Yoğuşma Sorunu

Çatılarda görülebilen ana problem, yoğuşma ve buharlaşma kütleleridir. Yoğuşma; çatı iç yüzeylerinde ve çatı arasında kalan döşeme yüzeylerinde oluşan, başlangıçta dikkatlerden kaçabilen terleme biçimi olup, yapı elemanlarının bu etkiden zarar görmemesi için çatı mahallinin havalandırılması şarttır. Bu problemle karşılaşmamak için doğru malzeme seçimi yapılmalı, çatı yüzeyinin en iyi şekilde su ve ısı yalıtımı sağlanmalıdır.

Günümüzde taş yünü, sıkıştırılmış köpükler, cam elyaf takviyeli polyester levhalar, bitümlü levha ve muşambalar, sandviç paneller vb. gibi yapı elemanları vasıtası ile çok güzel sonuçlar alınabilmektedir.

Çatılarda son dönemde, çatı kaplama malzemesi olarak OSB (darbeye ve suya dayanımlı olarak geliştirilen ahşap kütlelerin rendelenmesi ile üretilen küçük parçaların çeşitli kimyasallara yapıştırılması sonucu elde edilen levhalar) denilen ürünler kullanılmaktadır. Bu levhaların inşaat öncesi; su, nem ve rutubetten uzak tutulması, çatıda uygulanmasının hemen akabinde membranla vb. gibi malzeme ile kapatılması gerekmektedir. Çatı kaplamaları ile ilgili olarak, su ve ısı yalıtım işleri ile alakalı olarak uzman firmaların tercih edilmesi çok yerinde olacaktır. Uzman firmalar, son dönemlerde geliştirilen malzeme çeşitleri ve uygulama teknikleri ile mükemmel sonuçlara ulaşılmaktadır. Terleme ve yoğuşma sorunları teras çatılarda, son kat döşeme betonu üzerinde de görülebilmektedir.

Oturtma Çatı İnşaatı

Binaların son kat tabliye betonu veya tabliye olmaksızın kiriş, kolon ve duvarlar üzerinde yapılacak çatının öncelikle iskeletinin oluşturulması gerekmektedir. Çatı iskeleti, ahşap veya çelik yapı elemanlarının; yatay, düşey ve diyagonal biçimde birleşim elemanlarıyla birbirlerine bağlanması ile sağlanır. Böylelikle oluşturulan kafes sistemle, çatının düşey ve yatay (rüzgâr, deprem vb.) yüklere karşı direnci sağlanmış olur.

Ahşap ve çelik çatı makas veya iskeletinin üzerinin örtülmesi, yağmur dereleri ve yağmur iniş boruları ile çatı ek yerlerinin kapatılması, üzerlerine su ve ısı yalıtım malzemesi uygulanması sonrasında; kiremit, “shingle” diye tabir edilen esnek, kendinden yalıtım özelliklerine haiz kaplama malzemesi; metal çatı örtüleri, ondüline vb. kaplamalar, PVC membranlar, doğal taş kaplamalar, oluklu mukavvalar, lifli çimentolu oluklu levhalar vb. gibi yapı elemanları ile örtüleme işlemleri sonlandırılır.

Çelik makaslı çatılarda bazen OSB kaplama malzemesi yerine sandviç paneller kullanılmak suretiyle membran veya shingle malzemesi kullanılmasına gerek duyulmaz. Kullanımı klasik çatı örtülerine kıyasla pek de ekonomik olmayan sandviç paneller, alüminyum veya galvaniz tabakalar arasına yüksek yoğunluklu yalıtım malzemesi kullanılarak elde edilen oluklu levhalardır. Genel olarak çatı işçiliğinin birim fiyatı; binanın betonarme işçiliğinin birim fiyatının yarısı olarak kabul edilir.

İlave Yaşam Alanları Sağlayan Teras Çatılar

Teras çatı, mimari icaplar sebebiyle ve ekstra yaşam alanları kazanmak amacıyla tercih edilen çatı şekli olup, avantajlı yanları olmakla beraber dezavantajlı yönleri de mevcuttur.

Teras çatılarda 1.10 metre parapet yapılabilir. Teras çatının kullanıma açık olması durumunda 1.10 metre yüksekliğinde parapet veya korkuluk yapılması zorunludur. Teras çatılarda kat bahçeleri ve havuzlar yapılabilir. Bahçe düzenlemesi yapılabilmesi için gerekli olan 0.50 metre toprak dolgu, parapet yüksekliğine dâhil edilmez.

Ortak alan olarak kullanılan teras çatılarda bahçe düzenlemesi yapılması hâlinde, merdiven evi yanında, tuvalet, lavabo, çay ocağı, bahçe malzemelerini depolamak için merdiven evine bitişik ve mevzuatın ön gördüğü ölçü ve biçimde kapalı mekân oluşturulabilir. İlgili mevzuat şartlarına göre, turistik yapılar ve rezidans teraslarında havuz yapılabilir.

Terasların dezavantajları;

• Yüksek yalıtım maliyetleri,
• Bakım maliyetleri,
• İklimsel koşullar karşısında direncinin az olması,
• Bina statik sistemini etkileyen ekstra yükleme biçimleri,
• Su ve ısı yalıtım işlerinde hata riski karşısında çeşitli problemlere açık olması şeklinde sıralanabilir.

Sürdürülebilirliği Destekleyen Yeşil Çatılar

Yeşil çatılar, son dönemlerde artan çevre duyarlılığı ve sürdürülebilirlik amacına yönelik olarak ön plana çıkmıştır. Çatı yüzeylerinin bitki ve çimle kapatılması ile binaların çevreye karşı olumsuz etkilerinin azaltılması; şehirlerin görsel bütünlüğünün oluşturulması amaçlanmaktadır.

Çatılarda bitki örtüsü, drenaj ve su yalıtım sistemi üzerinde gerçekleştirilmektedir. Yeşil çatılar şehrin hava kirliliğinin azaltılması, iklimsel koşulların iyileştirilmesi, karbon salımının azaltılması hususlarında ve şehrin estetik görünümüne önemli katkı sağlarlar. Kısacası, yeşil çatıların maliyetleri fazla olmalarına rağmen, sürdürülebilir şehir yaşamına olumlu etkileri büyüktür.

Modern Çatı Sistemleri

Günümüzde biçimlerine göre adlandırılan ve geniş açıklıklar gereken alanlarda; büyük, modern ve özel yapılarda uygulanan özel çatı sistemleri mevcuttur.

Bunlar;

• Yüzeysel strüktürler,
• Uzay – kafes sistemler,
• Asma – germe örtü sistemleri,
• Pnömatik (şişirme) örtü sistemleri olarak adlandırılırlar.