İçindekiler
Küresel ölçekte sanayiden hizmete, tarımdan gıdaya kadar birbirinden farklı pek çok alanda faaliyet gösteren şirketler; kullanıcılarının da baskısıyla artık çevre hassasiyetlerini tüm operasyonlarının en üst sıralarında konumlandırıyor. Yeryüzündeki karbon salımlarına sebep olan en büyük alanlardan inşaat sektöründe de durum böyle.
Günümüzde inşaat firmaları; kullanıcı tercihlerinden, birtakım yasal zorunluluklardan ya da doğa dostu yaklaşımlarından hareketle operasyonlarının tamamında çevre hassasiyetini gözetmek durumunda kalıyor. İnşaatlarda sürdürülebilirliğin sağlanacağı ilk adım da inşa aşamasında kullanılan malzemelerin seçimi olarak gösteriliyor. Doğaya zararı az olan ve uzun kullanım ömrü sunan ekolojik yapı malzemelerinin ilk akla gelenleri ise tahta, bambu, kerpiç, kiremit ve doğal taş olarak sıralanıyor.
Tüm bunlarla birlikte Avrupa Birliğinin (AB) 2019 yılının sonunda açıkladığı Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM), küresel ölçekte ses getirerek pek çok ülkeyi sektörler özelinde ciddi önlemler almaya mecbur bıraktı, bırakmaya da devam ediyor. 2050’ye kadar karbon nötr ilk kıta olma hedefini içeren bu mutabakat, sadece üye ülkeleri değil AB ile ilişkisi bulunan her ülkeyi de oldukça yakından ilgilendiriyor. Tarımdan tekstile, inşaattan enerjiye daha pek çok sektörün üretim süreçlerinde köklü değişimlere sebep olacak Avrupa Yeşil Mutabakatı, geleceğin yapı malzemelerinde belirleyici bir rol oynayacak. Bu noktada Avrupa Yeşil Mutabakatı’na uyum açısından da ekolojik yapı malzemeleri öne çıkıyor.
Ekolojik Malzeme Ne Demek?
Ekolojik malzemeler, beşerî unsurların temel ihtiyaçları sebebiyle doğaya verdikleri zararı en aza indiren doğal ürünler olarak tanımlanabilir. Konuyu daha anlaşılır kılmak adına bu tanımı çeşitlendirmek gerekirse aşağıdaki başlıklar öne çıkıyor:
- Doğal kaynaklarla yapılan malzemeler,
- Çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyen malzemeler,
- Sürdürülebilirliği destekleyen malzemeler,
- Geri dönüştürülebilir malzemeler.
Doğal Yapı Malzemeleri Nelerdir?
Ekolojik yapı malzemeleri nelerdir? ya da doğal yapı malzemeleri nelerdir? sorularının yanıtını aramaya koyulduğumuzda; geri dönüştürülmüş malzemeler, yenilenebilir kaynaklardan elde edilen malzemeler, biyobozunur malzemeler, doğal taşlar ve ahşap malzemeler ile bitkisel malzemeler öne çıkıyor.
Geri Dönüştürülmüş Malzemeler
İnşa süreçlerinde çevreye verilen zararı en aza indirebilme hedefine ulaşımda, geri dönüştürülmüş malzemeler önemli bir rol oynayabiliyor. Eski binaların yıkımının ardından ortaya çıkan atıkların ayrıştırılmasıyla elde edilen bu malzemeler; hafriyatların azalmasını sağlıyor ve ekonomiler için de anlamlı katkılar oluşturuyor.
Biyobozunur Malzemeler
Kullanım ömürlerini tamamlamalarının ardından doğaya karışarak çevre kirliliğini önleyen biyobozunur malzemeler, inşaat sektörünün çevreye verdiği zararı ciddi oranda azaltabiliyor. Özellikle malzeme ambalajlarının biyobozunur özellikte olmasıyla doğaya verilen tahribatın düzeyi anlamlı ölçüde düşürülebiliyor.
Doğal Taşlar ve Ahşap Malzemeler
Geçmişte uzunca bir dönem yapı inşa süreçlerinde kullanılan doğal taşlar ve ahşap malzemeler, bugün de çevreci ürünler olarak işe yarayabiliyor. Doğal taşlardan olan; bazalt, granit, andezit, kum taşı, kireç taşı, tüf, mermer, arduvaz ve diyabaz gibi ürünler sağlamlığıyla öne çıkarken yine ahşap da uzun ömürlü bir yapı malzemesi olarak nitelendiriliyor. Sedir, kiraz, maun, akçaağaç, meşe, çam, ceviz, sarı çam başta olmak üzere yapılarda kullanılan ahşapların da birbirinden farklı pek çok çeşidi bulunuyor.
Bitkisel Malzemeler
Son dönemde gerçekleştirilen araştırmalar sayesinde bitkisel malzemeler de yalıtım başta olmak üzere pek çok farklı noktada kullanılabiliyor. Örneğin Eskişehir Teknik Üniversitesi (ESTÜ) Fen Fakültesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Erdem’in yürütücülüğündeki bir proje ile bitkisel atıklar sıvılaştırılıyor ve yalıtım malzemesi olarak faydalanılan poliüretan ile poliüretan kompozitlerin temel girdilerinden olan polioller üretilebiliyor.
Sürdürülebilir Yapı Malzemeleri
Geri dönüştürülebilir malzemeler, yenilenebilir kaynaklardan elde edilen malzemeler, düşük enerji tüketimiyle üretilen malzemeler, özetle çevreye zarar vermeyen malzemelerin tamamı sürdürülebilir yapı malzemeleri olarak tanımlanıyor. Bu ürünlerin öne çıkanları ise aşağıdaki gibi sıralanıyor:
Taş
Günümüzde inşaatların neredeyse tamamında kullanılan betona kıyasla daha sağlam olan doğal taşlar, geçmişten bu yana barınma ihtiyacının karşılanması adına faydalanılan malzemelerden biri. Bu taşlar da kendi içerisinde çeşitlenerek kullanım alanları değişebiliyor.
Ahşap
Sağlam ve sürdürülebilir özellikte olan ahşap yapı malzemeleri de tıpkı doğal taş gibi dayanıklılığıyla ön plana çıkıyor. Pek çok farklı ağaçtan elde edilebilen ahşabın kullanım alanları ise yapının inşa edileceği bölgenin iklim koşullarına göre farklılık gösterebiliyor.
Toprak
Toprak, yeryüzünde barınma ihtiyacının karşılanması adına kullanılan en eski malzemelerden biri olarak biliniyor. Betonla kıyaslandığında özellikle ısı yalıtımı konusunda daha iyi bir performansa sahip olan toprak, doğa dostu olmasıyla sürdürülebilir yapı malzemelerinin öne çıkanlarından biri.
Killi Malzemeler
Yeryüzündeki en eski yapı malzemelerinden biri olarak gösterilebilecek kilin içerisinde pek çok farklı mineral bulunuyor. Binaların çatılarında kullanılan kiremitlerin de ham maddesi olan kil, doğa dostu sürdürülebilir binalara ulaşma yolculuğunda kıymetli bir destekçi olarak nitelendirilebilir.
Bambu
Asya’da, Amerika’da ve Afrika’da yaygın şekilde bulunan bambu, özellikle Asya’da uzunca bir dönem yapı malzemesi olarak kullanılan bir bitki. Ahşaba kıyasla daha ekonomik olan bambu; büyümesi hızlı, işçiliği kolay, depreme karşı dayanıklı ve estetik bir ürün olarak sürdürülebilir binalara ulaşma yolculuğunda günden güne popülaritesini artırıyor.
Cam
Ham maddesi kum olan cam, doğa dostudur ve uzunca bir dönemdir ahşap, betonarme başta olmak üzere neredeyse tüm yapı türlerinde kullanılan vazgeçilmez yapı malzemelerinden biridir. Yapıların ışık almasını sağlayan ve iç kısımlardaki hava akışını kolaylaştıran pencerelere yerleştirilen camların çeşitliliği ise teknolojinin gelişimiyle günden güne artış göstermektedir.
Ekolojik Yapı Örnekleri
Özellikle son dönemde şehir yaşamından sıkılarak doğal hayatı özleyen ve çevre hassasiyeti olan kişiler ekolojik yapıları tercih etmeye başladı. Bunları örneklendirmek gerekirse aşağıdaki yapılardan bahsedilebilir:
Ahşap Prefabrik Evler
Yapım aşamalarının tamamında ahşap malzemeden faydalanılan bu evler, genellikle tek veya 2 katlı olacak şekilde inşa ediliyor. Ahşap prefabrik yapılarda kullanılan malzemelerin çoğu, dayanıklı ahşapların işlenmesiyle ortaya çıkıyor. İnşası için temel kazılmasına gerek kalmayan ahşap prefabrik evler, oldukça hızlı şekilde oturuma hazır hâle getirilebiliyor. Tatilcilerin tercihlerinde ilk sıralarda olan bu evler, son dönemde ekolojik yapılara artan taleple doğru orantılı şekilde daha çok adından söz ettirmeye başladı.
Toprak Evler
Türkiye’de özellikle İç Anadolu bölgesinde yaşayan insanların yıllardır barınma ihtiyacını karşılayan toprak evler, yazları serin kışları ise sıcak oluyor. Halk arasında kerpiç ev olarak da adlandırılan bu evler, günümüzde yaygın olarak kullanılan betonarme yapılara nazaran çevreci özelliğiyle öne çıkıyor.
Bambu Evler
Özellikle Asya’da yaygın şekilde inşa edilen bambu evler, ahşap yapılara nazaran daha uzun kullanım ömrüne sahip çevreci bir alternatif olarak biliniyor. Kısa bir zaman diliminde yetişebilen ve suya karşı dayanıklı olan bambuların barınma ihtiyacı için kullanılmasıyla doğaya verilen zarar önemli ölçüde düşürülebiliyor. Tüm bunların yanı sıra antibakteriyel özelliği bulunan bambu; insan sağlığına dost bir malzeme olarak gündelik araç-gereçlerde dahi sıklıkla kullanılıyor.
Doğal Taş Yapılar
Doğal taş yapılar, yerleşik düzene geçilmesiyle birlikte insanlığın en sık kullandığı barınma alanlarından biri oldu. “Kesme” ve “kırma” adlarıyla ikiye ayrılan taşların profesyonel olarak mimari alanda kullanılanı ise ihtiyaca göre şekillendirilmesiyle daha düzgün yapıya sahip olan kesme taş. Doğal taşın türüne göre dayanıklılığı farklılık gösteren doğal taş yapılar, betonarmeye kıyasla oldukça çevreci ve sağlam bir ekolojik yapı alternatifi.
Yeşil Çatılar
Özellikle son yıllarda sürdürülebilirliğe verilen önem ile paralel şekilde yaygınlaşan yeşil çatılar; yapının içerisindeki ısının muhafazasını, yani enerjiden tasarruf edilmesini sağlıyor. Kentsel ısı adası etkisinin azalmasına da katkı sunan bu yapı modelinde, doğal ve sağlıklı gıda yetiştirmek dahi mümkün.
Güneş Enerjisi Sistemleri
Binaların çatılarına kurulan paneller sayesinde güneş enerjisinden sıcak su ve elektrik üretimi gerçekleştirilebiliyor. Yapılardaki bağımsız bölümlerde ve ortak alanlarda ihtiyaç duyulan elektriğin önemli bir bölümünün karşılanmasını sağlayan güneş enerjisi sistemleri, tıpkı yeşil çatılar gibi enerji tasarrufu sağlıyor. Kullanıcılar açısından her ne kadar ilk kurulum maliyeti yüksek gibi algılansa da uzun vadede enerji giderlerini düşürmesiyle bütçe dostu olan bu sistemler, günden güne daha çok tercih ediliyor.
Yapılarda Çevre Hassasiyeti Tercih Değil Zorunluluk
İklim değişikliği ve küresel ısınma gibi son dönemde insanlık için hayati konuma gelen başlıkları düşündüğümüzde; yaşamımızın tamamında çevre hassasiyetiyle hareket etmenin bir tercih değil zorunluluk olduğu sonucu ortaya çıkıyor. Bu noktada inşa ettiğimiz yapılarda kullandığımız malzemelerin doğal olması da geleceği tehdit altında olan dünyanın korunması adına en önemli başlıklardan biri.
Öte yandan üzerinde durduğumuz başlıklar incelendiğinde doğa dostu yapı malzemelerinin neredeyse tamamının, geçmişte de kullanıldığı sonucu ortaya çıkıyor. Bu da ekolojik yapılara ulaşma hedefinde tarihten dersler alma gerekliliğini ortaya koyuyor.
