İçindekiler
Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi‘nin ilk kararnamesinde yer alan 37 düzenleme için iptal kararına gidildi. İptali gerçekleştirilen düzenlemeler arasında belediyelerin Çevre Bakanlığına devredilen yetkileri ve kısmen Cimer’in kararnamesi de yer almakta. Peki Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı‘nın hangi yetkileri iptal edildi ve bu iptaller ne gibi etkilere sahip?
18 Ekim 1982 tarihinde kabul edilmiş olan 1982 Anayasası, 9 Kasım 1982 tarihli 17863 (mükerrer) sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlükteki yerini almıştır. Meclis, hükûmet ve cumhurbaşkanı üçlüsünün ağırlıkta olduğu bir sistem getirmiş olan Anayasa, bazı değişikliklerle devam etmiş olsa da köklü değişiklik, devletin yönetim sisteminde 2018 yılında gerçekleşmiştir. Bu yeni sisteme göre Anayasa 104. Maddesinde:
“Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hâle gelir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir” şeklinde düzenlemeye gidilmiştir. Bu hükme dayanarak 1 Numaralı Cumhurbaşkanı kararnamesi, cumhurbaşkanı tarafından yayınlanmıştır.
Kararname’nin İptali Neden Talep Edildi?
Cumhurbaşkanlığının yayınladığı 1 Numaralı Kararname ile devletin teşkilat yapısı yeniden düzenlenmiştir. Bu Kararname 10 Temmuz 2018 tarihli 30474 sayılı Resmî Gazete’de yer alarak yürürlüğe girmiştir. Muhalefet partisi tarafından açılan dava ile bu Kararname’nin bazı maddelerinin Anayasa’ya aykırı olduğu iddiası gündeme getirilerek iptali talep edilmiştir.
Söz konusu iptal davası 2018 / 118 esas sayı ile mahkemede görülmüş, 26.10.2023 tarihinde verilen 2923 / 189 no’lu kararın sonucu olarak Kararnamenin bazı maddelerinde iptal yoluna gidilmiştir. Bu kararda, imar ve şehircilik çalışmalarında uygulanan bazı maddelerin de iptal edilmesi oldukça önemlidir.
İmar ve şehircilik alanındaki iptal edilen bu maddeler; gayrimenkul, imar, planlama konularını önemli ölçüde düzenleyen hükümleri kapsadığı için uygulamayı etkileyeceğini, bu hükümlere dayalı ve hâlihazırda ya da planlama aşamasındaki konularda duraksama meydana geleceğini söylemek mümkün. Bu hükümler ile iptal edilen kısımların bir tabloda aktarılması resmî / özel kurum ve kişilere yararlı olacaktır. Tablo, özet ve kısaltmalar içerdiğinden daha iyi anlaşılması için kararname maddesi ile iptal hükmü ayrıntılı olarak karşılaştırılmalıdır.
Gerekçeleriyle Birlikte Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının İptal Edilen Yetkileri
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının görev ve yetkilerinin Anayasa Mahkemesi Tarafından İptaline ilişkin Tablo
| 1 No’lu CB Kararnamesi | İptal Edilen Maddenin Konusu | AYM Gerekçesi | Etkisi |
| 97 / ç | ÇŞİB’nin her tür ve ölçekte planlama, parselasyon yapmak, onaylamak, idarenin 2 ay onaylamadığı ruhsat ve yapı iznini verme yetkisi. | Arsa ve araziler ile bunlar üzerindeki yapılar Anayasa’nın 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | Bakanlığın buna benzer yetkileri 3194 s. Kanun 8 / g ve 9. maddesinde (kanunda) zaten vardı. Bu yetkilerin bir kısmı hâlen geçerlidir. Yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlenmeyecektir. |
| 97 / ğ | ÇŞİB’nin gecekondu ve kıyı alanında ve mera ve ormandan çıkarılan yerlerde özel proje onayı yapmak, TOKİ kapsamındaki yerlerde planlama, ruhsat ve iskan yetkisi. | Arsa ve araziler, gecekondu, kıyı ile bunlar üzerindeki yapılar Anayasa’nın 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | Bu konularda kanunlardaki mevcut düzenlemeler geçerli ancak yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlenmeyecektir. |
| 97 / h | ÇŞİB’nin Devletin, hazinenin, kamu kurum veya kuruluşları veya özel hukuk kişilerinin taşınmazlarına dair özel planlama ve parselasyon taleplerini ilgili kurumun 3 ayda yapmaması durumunda Valilik yolu ile gelen başvuruda karar verme yetkisi, bu alanlarda ruhsat ve iskan ve iş yeri açılış ruhsatı yetkisi. | Mülkiyet hakkına ilişkin bir düzenleme niteliğinde bulunan kural CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadır. Anayasa’nın 104 / 17’ye aykırıdır. | Bu konularda kanunlardaki mevcut düzenlemeler geçerli ancak CB kararnamesi ile yeni yapılacak düzenlemede bu konu CB kararı ile düzenlenmeyecektir. |
| 97 / n | Atatürk Kültür Merkezi (Taksim) alanının planlanması, yenilenmesi, ruhsatının Bakanlık’ta olması. | Bu konu mülkiyet ve planlama ile ilgilidir. AY. 35. maddesi uyarınca mülkiyet hakkının konusunu oluşturmaktadır. Bu kurallar, Anayasal mülkiyet hakkına ilişkin 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca CBK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kalmaktadırlar. | |
| 97 / o | ÇŞİB’nin Mahalli idareleri ve bunların merkezi idare ile olan alaka ve münasebetlerini düzenleme yetkisi. | Anayasa’nın 127 idari vesayet yetkisi kanunla düzenlenir. Kural düzenleme yetkisini Bakanlığa vermektedir. Anayasa’nın 127. maddesine aykırıdır. | Mevcut kanunlardaki merkezi idare ile mahalli idare ilişkisine ait düzenlemeler geçerlidir. CBK kararı ile düzenlenemeyecektir. |
| 102 / g | MPG’nin Cumhurbaşkanınca belirlenen projelerde kamu ve özel arazilerin fonksiyon, kamulaştırma, plan ve parselasyonu yapmak ve onaylama yetkisi. | Çevre, imar ve yapılaşmaya ilişkin olarak harita, etüt, plan, parselasyon planı, kamulaştırma, arazi ve arsa düzenlemesi mülkiyet hakkına ilişkin olup CBK ile düzenlenemeyecektir. Anayasa’nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırıdır. İptalleri gerekir. | Mevcut yasalardaki düzenleme geçerlidir. Yeni bir düzenleme yapılacaksa, kanunla yapılmalıdır. |
| 102 / k | MPG’nin Cumhurbaşkanınca yetkilendirilen alanlar ile merkezi idarenin yetkisi içindeki kamu yatırımları, mülkiyeti kamuya ait arsa ve araziler üzerinde yapılacak her türlü yapı, milli güvenliğe dair tesisler, askeri yasak bölgeler, enerji tesisleri,7269 sayılı Afet Kanunu’na göre yapılacak bina, altyapı ve üstyapıya dair harita, plan, parselasyon yapma yetkisi. | Çevre, imar ve yapılaşmaya ilişkin olarak harita, etüt, plan, parselasyon planı, kamulaştırma, arazi ve arsa düzenlemesi mülkiyet hakkına ilişkin olup CBK ile düzenlenemeyecektir. Anayasa’nın 104. maddesinin on yedinci fıkrasının ikinci cümlesine aykırıdır. İptalleri gerekir. | Mevcut yasalardaki düzenleme geçerlidir. Yeni bir düzenleme yapılacaksa, kanunla yapılmalıdır. |
| 107 / h | MHGM’nin Bakanlığın görev alanına giren konularla ilgili olarak mimarlık ve mühendislik meslek kuruluşlarına ilişkin mevzuatı hazırlamak ve bunları denetlemek. | Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki devlet denetiminin bir vesayet yetkisi olduğu genel olarak kabul edilmekle birlikte bu kuruluşlar üzerinde uygulanması gereken vesayet, Anayasa’nın 127. maddesinin beşinci fıkrasında öngörülen vesayet yetkisinden farklıdır. Anayasa’nın 135. maddesinin beşinci fıkrasına göre merkezi idarenin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları üzerindeki vesayet yetkisi kanunla düzenlenmeli ve bu vesayet yetkisi idari ve mali denetim kapsamındaki konular ile sınırlı olmalıdır. | Mevcut kanunlardaki düzenleme dışında bir düzenleme yapılacaksa CB kararı ile değil kanunla yapılmalıdır. |
